Badania naukowe


Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” realizuje projekty badawcze, publikuje wydawnictwa naukowe, organizuje konferencje, debaty i seminaria dotyczące najnowszej historii Polski, ze szczególnym uwzględnieniem Ziem Zachodnich i Północnych po 1945 r. – w tym historii Wrocławia i Dolnego Śląska. Istotnym elementem działalności, realizowanym przez Dział Badawczy Ośrodka jest gromadzenie autobiograficznych relacji świadków historii i uczestników historycznych wydarzeń. Liczące ponad tysiąc wielogodzinnych nagrań Archiwum Historii Mówionej stanowi cenny zasób unikatowych źródeł, wykorzystywanych w projektach Ośrodka oraz udostępniany w Centrum Dokumentacyjnym wszystkim zainteresowanym przeszłością.

Ośrodek od początku swej działalności angażuje się w rozwój i upowszechnianie metodologii historii mówionej (oral history) w badaniach nad przeszłością i dokumentacji wspomnień odchodzących pokoleń. Od 2011 r. wspiera dyskusję naukową, upowszechnia wyniki najnowszych badań prowadzonych w obszarze oral history w Polsce i za granicą oraz udostępnia krytyczne edycje źródeł historii mówionej, wydając czasopismo naukowe „Wrocławski Rocznik Historii Mówionej” (dostępne w formie drukowanej i cyfrowej na stronie www.wrhm.pl). Specjaliści z Działu Badawczego Ośrodka prowadzą cykliczne (przynajmniej dwa razy do roku) warsztaty historii mówionej oraz wykłady i prezentacje dla pracowników instytucji kultury realizujących projekty historii mówionej, członków organizacji pozarządowych dokumentujących (nie tylko) lokalną historię, a także studentów i doktorantów wykorzystujących relacje świadków historii w swoich badaniach. W ramach współpracy z Instytutem Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, na kierunku historia w przestrzeni publicznej, prowadzimy też kurs historii mówionej, a badania akademickie wspieramy grantami i programami stypendialnymi dla młodych badaczy, a od 2021 r. również organizując wraz z Polskim Towarzystwem Historii Mówionej konkurs na najlepsze prace licencjacką i magisterską z wykorzystaniem historii mówionej.

Ośrodek dysponuje też biblioteką o profilu naukowym, której zasób – powiększany na bieżąco o najnowsze publikacje, przede wszystkim na temat historii Ziem Zachodnich i Północnych oraz historii Wrocławia – jest udostępniany na miejscu wszystkim zainteresowanym.

„Wrocławski bunt 1980”

Projekt w toku. Badania nad przebiegiem i okolicznościami strajku solidarnościowego z sierpnia 1980 r. we Wrocławiu zostały zainicjowane tuż przed 40. rocznicą tego wydarzenia. Początkowo koncentrowano się na sytuacji w zajezdni autobusowej nr VII we Wrocławiu, jako siedzibie Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego. Obecnie badania obejmują cały strajkujący Wrocław, a prowadzone są w oparciu o dokumenty archiwalne oraz relacje świadków i uczestników tych wydarzeń. Projekt realizuje Kamil Borecki ([email protected]).


„Elity Wrocławia”

Projekt w toku. Celem projektu jest zebranie relacji Wrocławian, którzy – pełniąc w ostatnich dekadach rozmaite funkcje publiczne w obszarze samorządności, nauki, kultury i sportu – mieli realny wpływ na życie miasta i jego mieszkańców. Projekt realizuje dr Ewa Maj ([email protected]).


„Wrocławskie Tysiąclatki”

Projekt w toku. Celem projektu jest analiza procesu realizacji we Wrocławiu programu budowy szkół-pomników 1000-lecia Państwa Polskiego w oparciu o dokumenty archiwalne, projekty architektoniczne, dokumenty życia społecznego i relacje świadków historii (projektantów, dawnych dyrektorów i nauczycieli tych szkół oraz uczniów). Projekt realizuje Marcin Musiał (marcin.musiał@zajezdnia.org).
Więcej informacji: Tysiąclatki


„Szczypiorniak we Wrocławiu”

Projekt w toku. Projekt badawczy dotyczący sekcji piłki ręcznej Wojskowego Klubu Sportowego „Śląsk” Wrocław, którego celem jest zebranie relacji zawodników reprezentujących barwy WKS w latach 60., 70. i 80. XX w., ukazanie historii tego wielokrotnego Mistrza Polski z osobistej perspektywy szczypiornistów, a także pozyskanie archiwaliów dotyczących działalności zespołu. Wśród zarejestrowanych ikon tej wrocławskiej sekcji sportowej znalazły się relacje: Jana Milewskiego, Alfreda Wrzeskiego, Antoniego Turkiewicza, Piotra Ruśnioka, Andrzeja Michalaka, Bogdana Kowalczyka, Antoniego Przybeckiego, Bogdana Falęty, Andrzeja Sokołowskiego, Piotra Czaczki, Włodzimierza Frąszczaka oraz Ryszarda Koniecznego. Efekty projektu zostaną zaprezentowane w monografii autorstwa Ewy Maj, której publikacja jest zaplanowana na 2022 r. Projekt realizuje dr Ewa Maj ([email protected]).


„Doświadczenie II wojny światowej w relacjach historii mówionej”

Projekt w toku. Projekt badawczy realizowany w ramach szerszego projektu „Wrocław i Falstadt nie zapomną”, ma na celu zebranie kilkudziesięciu relacji historii mówionej Polaków, którzy podczas II wojny światowej doświadczyli różnych aspektów totalitarnej opresji ze strony okupantów, w szczególności deportacji i pracy przymusowej. Zespołem realizującym projekt kieruje dr Katarzyna Bock-Matuszyk ([email protected]).


„Listy Milenijne” (2018–2021)

W ramach projektu w kilkudziesięciu archiwach w Polsce i za granicą przeprowadzono badania naukowe na temat listów-zaproszeń, wystosowanych w 1965 r. przez polski episkopat do episkopatów Europy i Świata na obchody Millenium Chrztu Polski. Efektem projektu jest monografia autorstwa Wojciecha Kucharskiego, Listy Milenijne, Wrocław 2021, zawierająca m.in. krytyczną edycję i faksymile wszystkich odnalezionych listów-zaproszeń.
Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2022.


„Region czy regiony? Ziemie Zachodnie i Północne (1945–1989)” (2019–2020)

Projekt badawczy instytucji zrzeszonych w Sieci Ziem Zachodnich i Północnych (www.szzip.pl), zrealizowany przez zespół 30 specjalistów, reprezentujących rozmaite dyscypliny nauk humanistycznych, którego celem było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o to, czy (a jeśli tak, to pod jakim względem) ziemie przyłączone do Polski w następstwie II wojny światowej tworzą jeden, spójny region czy też raczej zbiór mniejszych regionów, połączonych historycznym doświadczeniem powojennej wymiany ludności.
Wyniki badań zostaną zaprezentowane w wieloautorskiej monografii naukowej pod redakcją dr. hab. Wojciecha Kucharskiego, której publikację zaplanowano na 2022 r.


„100 100-latków na 100-lecie” (2017–2020)

Celem projektu było zebranie 100 relacji historii mówionej przedstawicieli najstarszego pokolenia Polaków, tj. osób urodzonych w 1923 r. i wcześniej, a następnie próba ukazania ostatnich 100 lat historii Polski, z perspektywy tych, którzy to stulecie przeżyli. Efektem projektu była plenerowa wystawa Rówieśnicy Niepodległej (prezentowana również online: LINK) oraz publikacja Rówieśnicy Niepodległej. Sto lat historii Polski z perspektywy najstarszych Polaków, red. K. Bock-Matuszyk, E. Maj, A. Paprot-Wielopolska, Wrocław 2020 r.
Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2022.


„Grant Oral History” (2011–2019)

Cykliczny projekt, mający na celu dofinansowanie badań naukowych prowadzonych przez młodych badaczy z wykorzystaniem źródeł historii mówionej na tematy związane z przeszłością i teraźniejszością Ziem Zachodnich i Północnych. W ramach przyznanych mikrograntów naukowcy rejestrują określoną liczbę relacji, które zasilają Archiwum Historii Mówionej Ośrodka, a nagrywającym służą do realizacji ich celów badawczych. Projekt został czasowo zawieszony ze względu na epidemię covid-19.

Konferencja naukowa „Centra i peryferie Polski ludowej”

Zapraszamy do nadsyłania zgłoszeń na konferencję naukową „Centra i peryferie Polski ludowej”, która odbędzie się w dniach 18–19 września 2023 r. we Wrocławiu. Na zgłoszenia czekamy do 31 marca 2023 r,

Konferencja jest odpowiedzią na rosnące zainteresowanie badaniami ukazującymi PRL z bardziej oddolnej i zdecentralizowanej perspektywy, które prowadzone są zarówno w skali kraju, jak i poszczególnych regionów. Głównym założeniem jest próba spojrzenia na procesy, zachodzące wówczas zarówno w ważnych ośrodkach, jak i z dala od nich na linii centrum–peryferie, z różnych punktów widzenia. Relacja ta jest rozumiana jako kompatybilny sposób badań i myślenia historycznego. Dopełniają ją zagadnienia takie jak modernizacja i degradacja, postrzegane w różnych aspektach: ekonomicznym, politycznym, społecznym, kulturowym, religijnym i innych.

Wydarzenie ma na celu dowartościowanie badań regionalnych, często niezwykle ciekawych, choć nie zawsze cieszących się zainteresowaniem historyków i ujmowanych w „wielkich narracjach”. Potrzebę tę widzimy zwłaszcza w obszarze badań nad dziejami Ziem Zachodnich i Północnych, w którym większość studiów dotyczy większych ośrodków miejskich.

Organizatorem konferencji jest Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” prowadzący Centrum Historii Zajezdnia we Wrocławiu, a wydarzenie jest skierowane przede wszystkim do badaczy zajmujących się najnowszą historią Polski, ale również do: socjologów, geografów społecznych, ekonomistów, antropologów, historyków sztuki oraz przedstawicieli innych dyscyplin naukowych. Wśród prelegentów znajdą się zarówno doświadczeni i utytułowani naukowcy, jak również młodzi badacze, często wykorzystujący w swych badaniach nowe metody i narzędzia cyfrowe. Wydarzenie to stanie się miejscem debaty akademików o różnych specjalnościach i zainteresowanych, a w wyniku prowadzonych dyskusji wyłoni się wartościowy poznawczo obraz relacji centrum – peryferie Polski ludowej.

Wyniki prezentowanych badań i konferencyjnych dyskusji zostaną później opublikowane w monografii wieloautorskiej.

Wśród potencjalnych zagadnień znajdą się tematy:

— Duże ośrodki i małe miasta – historie rozwoju i upadku;

— Modernizacja i degradacja – różne punkty widzenia;

— Centrum i peryferie widziane z perspektywy napięć, współpracy, powiązań;

— Relacja wieś a miasto wobec zmian okresu PRL;

— Przyroda w PRL w kontekście procesów modernizacyjnych;

— Społeczne oblicza zmian.

Zapisy odbywają się poprzez formularz: formularz.zajezdnia.org

Na zgłoszenia czekamy do 31 marca 2023 r. Kontakt e-mail: [email protected]

Komitet organizacyjny konferencji:
Dr Katarzyna Bock-Matuszyk (Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”)
Dr hab. Tomasz Głowiński prof. ucz. (Uniwersytet Wrocławski)
Dr hab. Wojciech Kucharski (Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”)
Dr Ewa Maj (Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”)
Prof. dr hab. Adam Makowski (Uniwersytet Szczeciński)
Dr Aleksandra Paprot-Wielopolska (Uniwersytet Gdański)
Dr hab. Tomasz Przerwa prof. ucz. (Uniwersytet Wrocławski)
Marek Szajda (Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”) – sekretarz konferencji


Zespół badawczy

dr hab. Wojciech Kucharski

– historyk i archeolog, doktor nauk humanistycznych. Zajmuje się historią średniowiecza i czasów najnowszych, szczególnie religijnością, historią Kościoła i relacjami dyplomatycznymi PRL ze Stolicą Apostolską, historią codzienności, metodologią oral history. W swoim dorobku ma kilka monografii, z których najważniejsze to: „Beatus Ceslaus natonie Polonus. Dzieje kultu błogosławionego Czesława”, Kraków 2012; „Komuniści i Watykan. Polityka komunistycznej Polski wobec Stolicy Apostolskiej 1945 – 1974”, Warszawa 2019. Autor opracowań dotyczących historii orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 r. Założyciel „Wrocławskiego Rocznika Historii Mówionej”. W oparciu o metodę historii mówionej zrealizował i nadzorował szereg projektów badawczych dotyczących powojennych losów Dolnego Śląska. Zastępca redaktora w „Śląskim Kwartalniku Historycznym Sobótka”. Członek Polskiego Towarzystwa Historycznego, Polskiego Towarzystwa Historii Mówionej oraz Rady Naukowej Instytutu Śląskiego w Opolu.

Adres e-mail: [email protected]

ORCID iD: 0000-0002-1599-5659

dr Katarzyna Bock-Matuszyk

– historyk, doktor nauk humanistycznych, absolwentka Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego, kierownik Działu Badawczego Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”, redaktor naczelna „Wrocławskiego Rocznika Historii Mówionej”, vice-prezes Zarządu Polskiego Towarzystwa Historii Mówionej.

Adres e-mail: [email protected]

ORCID iD: 0000-0003-4693-1460

dr Szymon Beniuk

– historyk, doktor nauk humanistycznych, absolwent Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Pracownik Działu Badawczego Ośrodka „Pamięć i Przyszłość” we Wrocławiu i koordynator regionalny na Dolny Śląsk w projekcie „Ocalone Dziedzictwa. Regionalne Izby Pamięci Ziem Zachodnich i Północnych”. Autor artykułów naukowych oraz popularnonaukowych dotyczących historii sportu i społeczeństwa w II Rzeczypospolitej.

Adres e-mail: [email protected]

ORCID iD: 0000-0002-1770-4376

Kamil Borecki

– historyk, doktor nauk humanistycznych i główny specjalista w Dziale Badawczym w Ośrodku „Pamięć i Przyszłość”. Interesuje się dziejami politycznymi i społecznymi II Rzeczypospolitej oraz tematyką związaną z antykomunizmem – zarówno tym przedwojennym, jak i w dobie Polski Ludowej.

Adres e-mail: [email protected]

ORCID iD: 0000-0003-1502-0357

dr Ewa Maj

– amerykanistka, absolwentka historii Uniwersytetu Wrocławskiego, doktor nauk humanistycznych. Zajmuje się historią dyplomacji polskiej w okresie PRL, a także prowadzi badania nad historią mówioną. Główny specjalista w Dziale Badawczym Ośrodka „Pamięć i Przyszłość” i zastępczyni redaktor naczelnej „Wrocławskiego Rocznika Historii Mówionej”. Studentka i pasjonatka psychologii.

Adres e-mail: [email protected]

ORCID iD: 0000-0002-0015-4523

Marcin Musiał

– absolwent historii i historii sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim, doktorant w Zakładzie Historii Śląska w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, pracownik Działu Badawczego Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”. Swoje zainteresowania badawcze koncentruje wokół historii kultury, zaś w ramach dysertacji bada proces kształtowania tożsamości organizacyjnej śląskich franciszkanów reformatów w okresie nowożytnym.

Adres e-mail: [email protected]

ORCID iD: 0000-0001-8661-9290

Marek Szajda

– absolwent historii i etnologii w ramach Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych i Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Studium Kultury i Języków Żydowskich Uniwersytetu Wrocławskiego. Studiował także w Krakowie, Tel Awiwie i Jerozolimie. Doktorant w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Interesuje się historią i kulturą Żydów, najnowszą historią Polski, dziejami Śląska, regionalistyką oraz historią mówioną. Członek redakcji „Wrocławskiego Rocznika Historii Mówionej” oraz sekretarz redakcji „Rocznika Jeleniogórskiego”. Współautor i redaktor książek: „Wielka Wojna w cieniu Karkonoszy” (2018), „Pamięć o szkole i mieście” (2018), „Jelenia Góra i region Karkonoszy w XX wieku” (2019).

Adres e-mail: [email protected]

ORCID iD: 0000-0002-1938-6762