Badania naukowe
Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” realizuje projekty badawcze, publikuje wydawnictwa naukowe, organizuje konferencje, debaty i seminaria dotyczące najnowszej historii Polski, ze szczególnym uwzględnieniem Ziem Zachodnich i Północnych po 1945 r. – w tym historii Wrocławia i Dolnego Śląska. Istotnym elementem działalności, realizowanym przez Dział Badawczy Ośrodka jest gromadzenie autobiograficznych relacji świadków historii i uczestników historycznych wydarzeń. Liczące ponad tysiąc wielogodzinnych nagrań Archiwum Historii Mówionej stanowi cenny zasób unikatowych źródeł, wykorzystywanych w projektach Ośrodka oraz udostępniany w Centrum Dokumentacyjnym wszystkim zainteresowanym przeszłością.
Ośrodek od początku swej działalności angażuje się w rozwój i upowszechnianie metodologii historii mówionej (oral history) w badaniach nad przeszłością i dokumentacji wspomnień odchodzących pokoleń. Od 2011 r. wspiera dyskusję naukową, upowszechnia wyniki najnowszych badań prowadzonych w obszarze oral history w Polsce i za granicą oraz udostępnia krytyczne edycje źródeł historii mówionej, wydając czasopismo naukowe „Wrocławski Rocznik Historii Mówionej” (dostępne w formie drukowanej i cyfrowej na stronie www.wrhm.pl). Specjaliści z Działu Badawczego Ośrodka prowadzą cykliczne (przynajmniej dwa razy do roku) warsztaty historii mówionej oraz wykłady i prezentacje dla pracowników instytucji kultury realizujących projekty historii mówionej, członków organizacji pozarządowych dokumentujących (nie tylko) lokalną historię, a także studentów i doktorantów wykorzystujących relacje świadków historii w swoich badaniach. W ramach współpracy z Instytutem Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, na kierunku historia w przestrzeni publicznej, prowadzimy też kurs historii mówionej, a badania akademickie wspieramy grantami i programami stypendialnymi dla młodych badaczy, a od 2021 r. również organizując wraz z Polskim Towarzystwem Historii Mówionej konkurs na najlepsze prace licencjacką i magisterską z wykorzystaniem historii mówionej.
Ośrodek dysponuje też biblioteką o profilu naukowym, której zasób – powiększany na bieżąco o najnowsze publikacje, przede wszystkim na temat historii Ziem Zachodnich i Północnych oraz historii Wrocławia – jest udostępniany na miejscu wszystkim zainteresowanym.
„Wrocławski bunt 1980”
Projekt w toku. Badania nad przebiegiem i okolicznościami strajku solidarnościowego z sierpnia 1980 r. we Wrocławiu zostały zainicjowane tuż przed 40. rocznicą tego wydarzenia. Początkowo koncentrowano się na sytuacji w zajezdni autobusowej nr VII we Wrocławiu, jako siedzibie Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego. Obecnie badania obejmują cały strajkujący Wrocław, a prowadzone są w oparciu o dokumenty archiwalne oraz relacje świadków i uczestników tych wydarzeń. Projekt realizuje Kamil Borecki ([email protected]).
„Elity Wrocławia”
Projekt w toku. Celem projektu jest zebranie relacji Wrocławian, którzy – pełniąc w ostatnich dekadach rozmaite funkcje publiczne w obszarze samorządności, nauki, kultury i sportu – mieli realny wpływ na życie miasta i jego mieszkańców. Projekt realizuje dr Ewa Maj ([email protected]).
„Wrocławskie Tysiąclatki”
Projekt w toku. Celem projektu jest analiza procesu realizacji we Wrocławiu programu budowy szkół-pomników 1000-lecia Państwa Polskiego w oparciu o dokumenty archiwalne, projekty architektoniczne, dokumenty życia społecznego i relacje świadków historii (projektantów, dawnych dyrektorów i nauczycieli tych szkół oraz uczniów). Projekt realizuje Marcin Musiał (marcin.musiał@zajezdnia.org).
Więcej informacji: Tysiąclatki
„Szczypiorniak we Wrocławiu”
Projekt w toku. Projekt badawczy dotyczący sekcji piłki ręcznej Wojskowego Klubu Sportowego „Śląsk” Wrocław, którego celem jest zebranie relacji zawodników reprezentujących barwy WKS w latach 60., 70. i 80. XX w., ukazanie historii tego wielokrotnego Mistrza Polski z osobistej perspektywy szczypiornistów, a także pozyskanie archiwaliów dotyczących działalności zespołu. Wśród zarejestrowanych ikon tej wrocławskiej sekcji sportowej znalazły się relacje: Jana Milewskiego, Alfreda Wrzeskiego, Antoniego Turkiewicza, Piotra Ruśnioka, Andrzeja Michalaka, Bogdana Kowalczyka, Antoniego Przybeckiego, Bogdana Falęty, Andrzeja Sokołowskiego, Piotra Czaczki, Włodzimierza Frąszczaka oraz Ryszarda Koniecznego. Efekty projektu zostaną zaprezentowane w monografii autorstwa Ewy Maj, której publikacja jest zaplanowana na 2022 r. Projekt realizuje dr Ewa Maj ([email protected]).
„Doświadczenie II wojny światowej w relacjach historii mówionej”
Projekt w toku. Projekt badawczy realizowany w ramach szerszego projektu „Wrocław i Falstadt nie zapomną”, ma na celu zebranie kilkudziesięciu relacji historii mówionej Polaków, którzy podczas II wojny światowej doświadczyli różnych aspektów totalitarnej opresji ze strony okupantów, w szczególności deportacji i pracy przymusowej. Zespołem realizującym projekt kieruje dr Katarzyna Bock-Matuszyk ([email protected]).
„Listy Milenijne” (2018–2021)
W ramach projektu w kilkudziesięciu archiwach w Polsce i za granicą przeprowadzono badania naukowe na temat listów-zaproszeń, wystosowanych w 1965 r. przez polski episkopat do episkopatów Europy i Świata na obchody Millenium Chrztu Polski. Efektem projektu jest monografia autorstwa Wojciecha Kucharskiego, Listy Milenijne, Wrocław 2021, zawierająca m.in. krytyczną edycję i faksymile wszystkich odnalezionych listów-zaproszeń.
Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2022.
„Region czy regiony? Ziemie Zachodnie i Północne (1945–1989)” (2019–2020)
Projekt badawczy instytucji zrzeszonych w Sieci Ziem Zachodnich i Północnych (www.szzip.pl), zrealizowany przez zespół 30 specjalistów, reprezentujących rozmaite dyscypliny nauk humanistycznych, którego celem było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o to, czy (a jeśli tak, to pod jakim względem) ziemie przyłączone do Polski w następstwie II wojny światowej tworzą jeden, spójny region czy też raczej zbiór mniejszych regionów, połączonych historycznym doświadczeniem powojennej wymiany ludności.
Wyniki badań zostaną zaprezentowane w wieloautorskiej monografii naukowej pod redakcją dr. hab. Wojciecha Kucharskiego, której publikację zaplanowano na 2022 r.
„100 100-latków na 100-lecie” (2017–2020)
Celem projektu było zebranie 100 relacji historii mówionej przedstawicieli najstarszego pokolenia Polaków, tj. osób urodzonych w 1923 r. i wcześniej, a następnie próba ukazania ostatnich 100 lat historii Polski, z perspektywy tych, którzy to stulecie przeżyli. Efektem projektu była plenerowa wystawa Rówieśnicy Niepodległej (prezentowana również online: LINK) oraz publikacja Rówieśnicy Niepodległej. Sto lat historii Polski z perspektywy najstarszych Polaków, red. K. Bock-Matuszyk, E. Maj, A. Paprot-Wielopolska, Wrocław 2020 r.
Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2022.
„Grant Oral History” (2011–2019)
Cykliczny projekt, mający na celu dofinansowanie badań naukowych prowadzonych przez młodych badaczy z wykorzystaniem źródeł historii mówionej na tematy związane z przeszłością i teraźniejszością Ziem Zachodnich i Północnych. W ramach przyznanych mikrograntów naukowcy rejestrują określoną liczbę relacji, które zasilają Archiwum Historii Mówionej Ośrodka, a nagrywającym służą do realizacji ich celów badawczych. Projekt został czasowo zawieszony ze względu na epidemię covid-19.
Konferencja naukowa „Centra i peryferie Polski ludowej”
Zapraszamy do nadsyłania zgłoszeń na konferencję naukową „Centra i peryferie Polski ludowej”, która odbędzie się w dniach 18–19 września 2023 r. we Wrocławiu. Na zgłoszenia czekamy do 31 marca 2023 r,
Konferencja jest odpowiedzią na rosnące zainteresowanie badaniami ukazującymi PRL z bardziej oddolnej i zdecentralizowanej perspektywy, które prowadzone są zarówno w skali kraju, jak i poszczególnych regionów. Głównym założeniem jest próba spojrzenia na procesy, zachodzące wówczas zarówno w ważnych ośrodkach, jak i z dala od nich na linii centrum–peryferie, z różnych punktów widzenia. Relacja ta jest rozumiana jako kompatybilny sposób badań i myślenia historycznego. Dopełniają ją zagadnienia takie jak modernizacja i degradacja, postrzegane w różnych aspektach: ekonomicznym, politycznym, społecznym, kulturowym, religijnym i innych.
Wydarzenie ma na celu dowartościowanie badań regionalnych, często niezwykle ciekawych, choć nie zawsze cieszących się zainteresowaniem historyków i ujmowanych w „wielkich narracjach”. Potrzebę tę widzimy zwłaszcza w obszarze badań nad dziejami Ziem Zachodnich i Północnych, w którym większość studiów dotyczy większych ośrodków miejskich.
Organizatorem konferencji jest Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” prowadzący Centrum Historii Zajezdnia we Wrocławiu, a wydarzenie jest skierowane przede wszystkim do badaczy zajmujących się najnowszą historią Polski, ale również do: socjologów, geografów społecznych, ekonomistów, antropologów, historyków sztuki oraz przedstawicieli innych dyscyplin naukowych. Wśród prelegentów znajdą się zarówno doświadczeni i utytułowani naukowcy, jak również młodzi badacze, często wykorzystujący w swych badaniach nowe metody i narzędzia cyfrowe. Wydarzenie to stanie się miejscem debaty akademików o różnych specjalnościach i zainteresowanych, a w wyniku prowadzonych dyskusji wyłoni się wartościowy poznawczo obraz relacji centrum – peryferie Polski ludowej.
Wyniki prezentowanych badań i konferencyjnych dyskusji zostaną później opublikowane w monografii wieloautorskiej.
Wśród potencjalnych zagadnień znajdą się tematy:
— Duże ośrodki i małe miasta – historie rozwoju i upadku;
— Modernizacja i degradacja – różne punkty widzenia;
— Centrum i peryferie widziane z perspektywy napięć, współpracy, powiązań;
— Relacja wieś a miasto wobec zmian okresu PRL;
— Przyroda w PRL w kontekście procesów modernizacyjnych;
— Społeczne oblicza zmian.
Zapisy odbywają się poprzez formularz: formularz.zajezdnia.org
Na zgłoszenia czekamy do 31 marca 2023 r. Kontakt e-mail: [email protected]
Komitet organizacyjny konferencji:
Dr Katarzyna Bock-Matuszyk (Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”)
Dr hab. Tomasz Głowiński prof. ucz. (Uniwersytet Wrocławski)
Dr hab. Wojciech Kucharski (Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”)
Dr Ewa Maj (Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”)
Prof. dr hab. Adam Makowski (Uniwersytet Szczeciński)
Dr Aleksandra Paprot-Wielopolska (Uniwersytet Gdański)
Dr hab. Tomasz Przerwa prof. ucz. (Uniwersytet Wrocławski)
Marek Szajda (Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”) – sekretarz konferencji